Ryc. 1  Siewki liliowców strzępiastych uzyskanych w 2011 r. przez wybranych hodowców

W miejsce motta do niniejszego opracowania posłużyłem się zdjęciami nierejestrowanych siewek liliowców zaprezentowanych w 2011 roku przez niektórych hodowców nastawionych na omawiany kierunek hodowli (Ryc. 1). Można tą prezentację pozostawić bez komentarza. Jestem przekonany, że każdy, kto uprawia liliowce dostrzeże bez trudu w tej galerii kwintesencję nowatorskich, oryginalnych i urzekających modyfikacji w wyglądzie kwiatów, z którymi obcujemy na co dzień. Stały się one w ostatnim okresie, w tej formie, pragnieniem miłośników roślin ozdobnych, marzeniem wielbicieli kwitnących ogrodów, nadzieją i oczekiwaniem hodowców.

Motywacja podjęcia opracowania

Do podjęcia tego opracowania skłoniło mnie kilka powodów:

- niesłychanie fascynujący i intrygujący kierunek hodowli liliowców pozwalający na wprowadzanie nowych, oryginalnych i niezwykle atrakcyjnych odmian liliowców z postrzępionymi krawędziami działek

- godne najwyższego uznania osiągnięcia hodowców podejmujących ten kierunek prac hodowlanych na przestrzeni ostatnich kilku lat

- znaczący udział dormantów w obszarze krzyżowanych roślin tego kierunku hodowli, co stwarza korzystne warunki dla tego typu przedsięwzięć hodowlanych w naszej strefie klimatycznej . 

Materiały źródłowe

Powstanie niniejszego opracowania nie było przedsięwzięciem łatwym. Poszukując odpowiedzi na pytanie skąd wywodzi się cecha postrzępionych krawędzi działek prześledziłem rodowody wielu współcześnie uznanych odmian wyposażonych w tą cechę oraz tych, które wypadły z obiegu zainteresowań hodowlanych.  Dociekania oparte były na zdjęciach liliowców i informacjach wielokrotnie z trudem odnajdywanych w  zakamarkach zasobów internetowych. Opisy odmian liliowców przez wiele lat nie zawierały opisów wyglądu zewnętrznych krawędzi działek nawet wtedy, gdy były one niespotykane i urzekająco oryginalne. W  tych warunkach niejednokrotnie podstawą ustaleń  stawało się jedyne dostępne zdjęcie. Gromadzenia materiału nie uławiało monopolizowanie zasobów dokumentacji fotograficznej przez niektórych posiadaczy zdjęć unikalnych odmian. Nie napotkałem również żadnego opracowania, które byłoby próbą skatalogowania strzępiastych liliowców pojawiających się w rejestrach tych roślin w kolejnych latach upływającego czasu i postępu hodowli.

Zebrany w tych warunkach materiał nie może być z pewnością doskonały, wolny od przeoczeń czy pominięć jak również nie może stanowić podstaw do ustaleń merytorycznie obowiązujących.

Komentarz na temat biologicznej genezy strzępiastych liliowców i spekulacje na temat linii hodowlanych wybranych odmian wypowiadam z pełną świadomością powyższych zastrzeżeń.

Dane na temat strzępiastych liliowców uzyskałem z zasobów informacji:

Tinker’s Garden Datebase http://db.tinkersgardens.com/,

AHS Online Cultivar Datebase http://www.daylilies.org/DaylilyDB/,

Garden Web Dayliliy Forum http://forums.gardenweb.com/forums/daylily/,

Daylily Blog on Teeth Hybridizing http://www.daylilyblogger.com/,

Growing Daylilies Together http://www.mydaylilies.com/

Dave’s Garden Cultivar Finder http://davesgarden.com/guides/pf/finder/cultivars.php?sname=Daylilies&choice=A

Daylily Sweetheart Photos by Andrea Weaver http://jeepxj.com/brad/sweetheart/reckamp1.html

Brother Charles Reckamp Daylilies by Sandy Houck

http://www.angelfire.com/ny4/shouck/hems/ReckampMasterList.htm

oraz ze stron internetowych autorów odmian.

Definicja i  nazewnictwo

Określenie „liliowce strzępiaste” jest w polskim nazewnictwie kwiaciarskim terminem nowatorskim, nieznanym, nieobowiązującym, można nawet powiedzieć, że jest pewnym rodzajem nieuprawnionej swawoli z mojej strony. Zastosowałem go w niniejszym opracowaniu, i tylko zresztą na jego użytek świadomie, aby zdefiniować grupę liliowców, o których zamierzam napisać. Posłużyłem się terminologią zaczerpniętą z klasyfikacji tulipanów, w której kwiaty o postrzępionych krawędziach działek stanowią odrębną grupę roślin i definiowane są jako tulipany „Crispa” (strzępiaste, kędzierzawe, fryzowane) Ryc.2

Ryc.2  Tulipany kategorii „Crispa”

W literaturze źródłowej nie natknąłem się na formalną propozycję wyodrębnienia grupy liliowców z postrzępionymi brzegami działek w oddzielną kategorię roślin, jakkolwiek istnieją dowody, że grupa ta dostrzegana jest jako inna jakość, która zasługuje na szczególną uwagę i wyróżnienie. Potwierdzeniem tego ostatniego jest cieszący się powodzeniem blog prowadzony przez Sandy i Mike Holms: „Daylily Blog on Teeth Hybridizing” http://www.daylilyblogger.com/.

W nazewnictwie anglosaskim nie ma jednorodnej nazwy dla tej kategorii liliowców. Stosowana najczęściej nazwa „teeth daylilies” jest o tyle nieścisła, że coraz większa liczba wprowadzanych do rejestru liliowców tej kategorii ma kwiaty, które poprzez anatomiczną zmianę swojego wyglądu już od dawna przestały nasuwać skojarzenia  z zębami (ang. teeth- zęby).

Anatomia strzępiastych zakończeń działek

Określenie  liliowce „strzępiaste” ma znaczenie uniwersalne i mieści w sobie każdy typ budowy działek, których zewnętrzne krawędzie w płaszczyźnie poziomej w stosunku do ich powierzchni tworzą liczne, mniej lub bardziej głębokie i ostre załamania. Bliższa analiza budowy anatomicznej liliowców strzępiastych wskazuje, że cecha ta, najpewniej uwarunkowana genetycznie, nie jest jednorodna i występuje w co najmniej dwu podstawowych wariantach (Ryc.3)

Crowning Achievment

Robes for the Queen

Bristling Fury

Eagles Gift

Ryc.3  Dwa podstawowe warianty anatomiczne strzępiastych zakończeń  działek kwiatów liliowca

Te dwa warianty są historycznie najstarsze i można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że właśnie one stały się punktem wyjścia dla dalszych, anatomicznych modyfikacji w wyglądzie zewnętrznych krawędzi działek liliowca pojawiających sie miarę upływu lat i postępu hodowli. Pierwszy wariant (ryc.3 górna linia zdjęć), stanowiący anatomiczne przedłużenie gładkiej powierzchni działki licznymi, ułożonymi w palisadę, zaokrąglonymi wyrostkami występuje w odmianach, które są prarodzicami liliowców strzępiastych (Yuma, Charlie). One też pojawiły się jako pierwsze w długiej historii rozwoju hodowli liliowców. Wariant drugi (Ryc.3 dolna linia zdjęć) przedstawia sobą zakończenia krawędzi działek, anatomicznie innych, - zębatych, przypominających wyglądem zęby piły. Z historycznego przeglądu hodowli liliowców można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że prarodzicami tego wariantu anatomicznego były odmiany Lin Wright i Mort’s Masterpiece.

Forestlake Briar Path

Gothic Finery

Glowing Quasar

Pins and Needles

Icicles

Deadliest Catch

Dario Bergemann

Fantastic Fringe

Ryc.4 Inne formy anatomiczne strzępiastych zakończeń działek liliowców Ostatnie lata, najpewniej w wyniku mutacji genu (genów) odpowiedzialnych za anatomiczny wygląd zewnętrznej krawędzi działek przyniosły, kolejny, niespotykany dotąd wariant anatomiczny w postaci długich, nitkowatych wyrostków zdobiących zewnętrzne krawędzie działek (Ryc.4 dolna linia zdjęć). Wydaje się, że w chwili obecnej należałoby oczekiwać skojarzenia strzępiastego wykończenia krawędzi działek liliowca z klasyczną falbanką, choć nie jest to na pewno jedyna droga do uzyskania ponadstandardowych rozwiązań. Świadczą o tym niektóre, w ostatnim okresie uzyskane efekty, przekraczające granice przewidywań i wyobraźni (Ryc. 5)

Siewka Gossarda

Pleats for Laura

Siewka Akersa

Siewka Emmerich

Angel's Delight

Heavenly Trasure

Priceless Pearl

Heavenly Crown

Peace Sweet Peace

Angel's Smile

Heavens Trophy

Techny Peach Lace

Ryc. 7. Rodowód odmiany „Little Flock” Dziś można przyjąć za pewne, że liliowce Reckampa/Klehma pozostają miejscem narodzin i genetycznym źródłem liliowców strzępiastych, występują w rodowodzie wielu uznanych współcześnie odmian i mają trwałe miejsce w historii tego kierunku hodowli. My Sunshine Poszukując kandydata na symbolicznego ojca liliowców strzępiastych mój wybór padł na odmianę „My Sunshine” zarejestrowaną przez Reckampa/Klehma w 1978 roku. Potomstwem odmiany My Sunshine było 6 odmian, z których trzy posiadały cechę postrzępionych petali : Heavens Trophy, Peace Sweet Peace i Startle Tylko jedna spośród wymienionych namaszczona była szczególnie przez los, który otworzył jej drogę do wielkiej kariery hodowlanej. Była nią zarejestrowana przez Belden’a w 1988 roku odmiana Startle (Broadmore Red x My Sunshine) Stała się ona krokiem milowym w rozwoju hodowli liliowców strzępiastych. Była bowiem pierwszym liliowcem strzępiastym w kolorze czerwonym, przez co zrewolucjonizowała kolorystyczną monotonię odmian Reckampa/Klehma ograniczoną  głównie do odmian w kolorze żółtym, pomarańczowym czy brzoskwiniowym (Ryc. 8). Znacznie mniejsze, choć widoczne  sukcesy przypisać można odmianie Peace Sweet Peace. Za pośrednictwem jej potomka (Techny Peach Lace), gen strzępiastych zakończeń petali przeniesiony został na cztery odmiany: Art. Gallery Fringe, Enchanted April, Josephine Barsocchi i Seneca Jewel. Ilustruje to poniższa rycina (Ryc. 8) Ryc.8  Linia hodowlana odmiany My Sunshine Spośród nich, jedynie odmiana Enchanted April (Techny Peach Lace x Wedding Band) zarejestrowana przez Trimmera w 1993 roku, posłużyła hodowcom do dalszych prac hodowlanych. Wśród 58 odmian stanowiących jej potomstwo znalazły się takie, które w kronice hodowli liliowców strzępiastych należą dziś do osiągnięć modelowych (Heavenly Pink Fang, Puffer Fish).  Pozostanie tajemnicą co było przyczyną, że nie mniej atrakcyjne rodzeństwo odmiany Enchanted April pozostało poza nawiasem zainteresowań hodowlanych i w ogóle nie doczekało się potomstwa. Warto zwrócić uwagę, że Trimmer poprzez odmianę Enchanted April wprowadził do hodowli liliowców strzępiastych kolor różowy (Ryc.8). Spośród 39 odmian stanowiących potomstwo odmiany Startle wiele zajmuje dziś znaczące miejsce na liście osiągnięć hodowlanych w zakresie liliowców strzępiastych (Ryc.9).

Ryc..11  Genealogia odmiany Forestlake Ragamuffin Przeglądając mnogość odmian pozyskanych przy udziale Forestlake Ragamuffin  oraz  ich wartość  dekoracyjną  trudno uwierzyć, że od czasu jej rejestracji w roku 1993 do czasu pojawienia się odmian z jej udziałem pozyskanych przez innych hodowców niż autor odmiany, musiało minąć 10 lat. Dopiero bowiem w 2003 roku zaczął się triumfalny pochód Forestlake Ragamuffin przez ogrody hodowców, a kolejne pojawiające się każdego roku odmiany z jej udziałem,  potwierdzały fenomen genetycznego oblicza rośliny i roli jaką spełniała w kreowaniu liliowców strzępiastych (Ryc.12) Ryc. 12.  Udział odmiany Forestlake Ragamuffin  w transmisji genu strzępiastych krawędzi działek. (Kolorem czerwonym oznaczono obecność w odmianie cechy strzępiastych zakończeń petali. W nawiasach podano liczbę potomstwa odmian. W polach prostokątów podano nazwy odmian strzępiastych, nazwisko hodowcy i rok rejestracji). Pobieżny przegląd  tej drogi ilustrują poniższe przykłady (Ryc.13).

Heavenly Pink Fang (2004

Paula Nettles (2005)

Saber Tooth Tiger (2005)

Ryc. 14 Transmisja genu strzępiastych zakończeń petali prze trzy pokolenia: Lin Wright (I), Mort’s Masterpiece (II) i Baracuda Bay(III) (Kolorem czerwonym oznaczono obecność w odmianie cechy strzępiastych zakończeń petali, w nawiasach podano liczbę potomstwa) Pozostanie tajemnicą dlaczego  Baracuda Bay stała się jednym z bohaterów rozwoju hodowli liliowców strzępiastych na świecie, podczas gdy Dario Bergemann, może nawet bardziej atrakcyjna pod względem cech anatomicznych, nie odegrała w hodowli żadnej roli, można nawet powiedzieć, że zginęła zapomniana. Udział odmiany Baracuda Bay w kreowaniu liliowców strzępiastych jest ogromny. Jej przede wszystkim zawdzięcza się powstanie tej kategorii liliowców, której strzępiastość przystawała do obiegowego określenia „zębów rekina” (Ryc.15) Ryc. 15  Udział odmiany Barakuda Bay  w transmisji genu strzępiastych krawędzi działek.  ( W polu prostokątu podano nazwy odmian strzępiastych, nazwisko hodowcy i rok rejestracji).