Postęp w hodowli pojedynczych kwiatów liliowców tetraploidalnych

Prezentowane opracowanie chcę poświęcić postępom w hodowli klasycznych, pojedynczych form liliowców tetraploidalnych, jaki dokonał się na świecie w początku bieżącego stulecia. Wybór na te liliowce nie jest przypadkowy, stanowią one bowiem najliczniejszą i najbardziej rozpowszechnioną w uprawie kategorię liliowców, obejmującą wg. danych American Hemerocallis Society 42.233 zarejestrowanych odmian. Z pozoru wydaje się, że postęp hodowli przy tej liczbie zarejestrowanych odmian jest niemożliwy i cechy anatomiczne każdej nowej odmiany mogą jedynie być powtórzeniem innej, uprzednio zarejestrowanej. Okoliczność ta stanowi szczególne wyzwanie dla hodowli liliowców. Jest ono jednocześnie zwielokrotnione trudnościami dla hodowli europejskiej, ze względu na epidemiologiczny zakaz importu liliowców z kontynentu amerykańskiego do Europy. Zakaz ten uniemożliwia dostęp hodowcom w Europie do atrakcyjnych, renomowanych szkółek amerykańskich a tym samym do najbardziej wartościowego dla hodowli materiału biologicznego. Mimo wspomnianych odgraniczeń postęp w hodowli liliowców rozumianych jako stałe tworzenie nowych form w aspekcie morfologicznym i kolorystycznym odbywa się nieustannie, systematycznie, choć może nie jest łatwo dostrzegany. Założona przez mnie w 2010 roku Eksperymentalna Szkółka Liliowców dostosowuje swoje programy hodowlane do pojawiających się nowych kierunków hodowli powszechnej. W mojej ocenie w ostatniej dekadzie naszego wieku co najmniej trzy z nich okazały się dominujące: 1. zmienność morfologiczna budowy kwiatu liliowca i 2. zmienność grafiki i kolorystyki strefy oka 3. rzeźbienie gładkich powierzchni petali.

1. Zmienność morfologicznej budowy kwiatu liliowca

Na przełomie wieków, zgodnie z panującą wówczas modą, pojedyncze kwiaty liliowców tetraploidalnych charakteryzowały się w większości szerokimi płatkami wewnętrznymi (petale), skrywającymi niekiedy w całości znajdujące się pod nimi płatki zewnętrzne (sepale) ryc. 1-4. Było to zgodne z fizjologiczną funkcją płatków zewnętrznych, którym przypisywano rolę rusztowania, na którym opierać miały się strojne, kolorystycznie atrakcyjne dla owadów płatki wewnętrzne. Powszechnie obecnym elementem ozdobnym kwiatu było w tym okresie oko o różnej szerokości i o różnej kolorystyce, definiowane jako struktura jednobarwna, homogenna, ostro odgraniczona od kolorystki płatków wewnętrznych (ryc.5-8) Osiągnięcia Eksperymentalnej Szkółki Liliowców jakkolwiek udane pod względem morfologicznym i kolorystycznym były jedynie potwierdzeniem typu budowy dominujących wówczas odmian liliowców. (ryc.9-12) Początek wieku był jednocześnie okresem widocznej ewolucji w budowie kwiatów liliowców tetraploidalnych. Początkowo nieśmiało, w miarę upływu lat coraz częściej zaczęły pojawiać się odmiany, w których zwężone płatki wewnętrzne odsłaniały ukryte dotąd pod nimi płatki zewnętrzne czyniąc z nich pełnoprawny element do prezentacji dekoracyjnych walorów kwiatu. Przeniesienie rysunku z petali na sepale stanowiło novum w hodowli tetraploidalnych kwiatów liliowca. Zwężenie płatków wewnętrznych modyfikowało jednocześnie kształt oka, które ze struktury zbliżonej do okręgu przybierało formy owalu, bądź różnorodnych figur trójpolowych rozbudowanych często w kierunku obwodu petali (Fig13-20). Wyniki własnych prac hodowlanych w tym okresie korespondowały z ogólną tendencją hodowli światowej (Fig 21-28)

2. Zmienność grafiki i kolorystyki strefy oka

Kolejnym elementem postępu współczesnej hodowli liliowców tetraploidalnych była graficzna i kolorystyczna przebudowa strefy oka. Niekwestionowanym prekursorem tego kierunku hodowli była zarejestrowana przez Taylora w 1948 roku diploidalna odmiana ‘Aphrodite‘(Fig.29). Pozostanie tajemnicą, dlaczego musiało minąć ponad 60 lat by hodowla liliowców uległa pokusie uzyskania podobnie spektakularnego sukcesu jakim mógł się pochwalić autor tej odmiany. Dokonał tego Bob Faulkner, którego osiągnięcia w hodowli liliowców diploidalnych nie mają odpowiednika w skali światowej. One bowiem były pierwszą kategorią, w której postęp hodowli osiągnął niewiarygodne sukcesy jeszcze wówczas zupełnie nieosiągalne w kategorii liliowców tetraploidalnych (Fig.30-37). Oko jako jednobarwna, homogenna struktura okalająca obwodem gardziel kwiatu zmieniła się w mozaikę różnorodnych, wielobarwnych, wyrafinowanych graficznie kompozycji. Było zrozumiałe, że hodowla liliowców tetraploidalnych musiała podjąć wysiłki by podobne rozwiązania wprowadzić w obszar własnych osiągnięć hodowlanych. Zrodziła się nowa kategoria kwiatów nazwana „patterned daylilies”. Jednym z pierwszych w tej kategorii liliowców tetraploidalnych były odmiany wyhodowane przez Stamila: Screen Pattern i Get Jiggy (Fig.38,39) ale wkrótce rozbudzone ambicje innych hodowców zaowocowały całym szeregiem nowych odmian. Wyróżniające tutaj stały się osiągnięcia Hansena, DeCaire, Ansari, Gossarda a wkrótce po tym wielu innych hodowców (Fig.40-47). Należy podkreślić, że źródłem uzyskania efektu wzorzystej strefy oka w liliowcach tetraploidalnych były liliowce diploidalne poddane konwersji w formę tetra. Lista odmian zasłużonych dla dokonanych przeobrażeń jest długa i z pewnością nie w pełnej formie prezentowana jest poniżej:

• Ben Lee
• Colorful Etchings
• Cosmic Kaleidoscope
• Crystal Blue Persuasion
• Dark Mosaic
• Devil's Footprint
• Dragons Eye
• Exotic Echo
• Kaleidoscope Intrigue
• Kaleidoscope Jungle Catungle Cat
• Kaleidoscope Puzzle
• Lavender Blue Baby
• Pattern Maker
• Priscilla's Rainbow
• Siloam Virginia Henson
• Super Fancy Face
• Texas Kaleidoscope
• Tiger on the Mountain

Własne osiągnięcia Eksperymentalnej Szkółki Liliowców w kategorii wzorzystych liliowców tetraploidalnych podążają za osiągnięciami wiodących szkółek amerykańskich. Uzyskane klony poddawane są obecnie obserwacji i przygotowywane do rejestracji. (Fig.48 - 55). Podczas gdy program postępu hodowli wzorzystych liliowców tetraploidalnych można byłoby uznać za zamknięty, uważny obserwator odnajdzie jeszcze jedną cechę wyróżniającą uzyskane wyniki hodowlane spośród wszystkich innych. Cechą tą jest wielobarwność rysunku strefy oka a w sposób urzekający prezentują ją odmiany wyhodowane przez Stamile (Fig. 56-59)

3. Rzeźbienie gładkich powierzchni petali

Kolejną kategorią anatomicznych przeobrażeń cech liliowców tetraploidalnych, które mają swoją własną historię jest wprowadzenie rzeźbienia w budowę płaskiej powierzchni petali. Pierwsze klony prezentujące tą cechę jeszcze w śladowej formie pojawiły się w końcu ubiegłego wieku za sprawą odmian rejestrowanych przez Carr’a i Salter’a (Fig.60-61). Cechowały się one podłużnym ożebrowaniem wyniesionym ponad powierzchnię petali przebiegającym od gardzieli do obwodu płatka niekiedy z promieniowaniem na zewnątrz. Bardziej wyrazisty obraz tej cechy prezentowały późniejsze odmiany Stamile i Carpenter’a (ryc.62-63) i kilku innych autorów, którzy podjęli ten kierunek hodowli. W początkowym okresie wszystkie rejestrowane odmiany prezentujące płaskorzeźbę petali były do siebie podobne budową i kolorystyką. W mojej ocenie istotny przełom w hodowli tej kategorii liliowców stanowiła odmiana ‘Heavenly Highway’s Home’ zaprezentowana przez Godwin’a w 2009 roku: rozeta złotej płaskorzeźby rzucona na tło jasnoróżowej powierzchni petali wypełniła w całości strefę oka a złocista, gęsto drapowana falbanka petali dopełniła reszty dekoracyjnych walorów odmiany (Fig.64). Hodowlę rzeźbionych odmian liliowców tetraploidalnych w latach kolejnych rozwinął z powodzeniem Hansen rejestrując jako jedyny na świecie atrakcyjne klony z prezentacją rzeźbienia jako istotnego elementu dekoracyjnego w anatomicznej budowie kwiatu (Fig.65-68) Eksperymentalna Szkółka Liliowców zainspirowana osiągnięciami Hansena wprowadziła wśród polskich hodowców program „Bridge” ukierunkowany na hodowlę tetraploidalnych form reliefowych. Ostatnie sezony kwitnienia ujawniły pierwsze kwitnące klony tego programu (Fig.69-72). Prezentując osiągnięcia Eksperymentalnej Szkółki Liliowców chciałem jednocześnie wyrazić troskę o losy europejskiej hodowli liliowców. Izolacja od osiągnięć hodowców amerykańskich może motywować do większego wykorzystania własnych możliwości i pomysłów. Najbliższe lata pokażą na ile nieliczne wciąż jeszcze ośrodki hodowli liliowców w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Holandii, Belgii i innych krajach europejskich w tym w Polsce, potrafią mimo wspomnianych ograniczeń kreować z sukcesem nowatorskie kierunki hodowli liliowców tetraploidalnych.